Τζόις, Τζέιμς

(Joyce, Δουβλίνο 1882 – Ζυρίχη 1941). Ιρλανδός συγγραφέας. Πρωτότοκος γιος πολυμελούς μεσοαστικής οικογένειας, παρακολούθησε τη βαθμιαία κατάπτωσή της με το ίδιο κριτικό και απροκατάληπτο βλέμμα με το οποίο έζησε την εμπειρία μιας αυστηρής ανατροφής από τους ιησουίτες σε μια περίοδο αναβρασμού του ιρλανδικού εθνικισμού. Η περίοδος των πανεπιστημιακών του σπουδών χαρακτηρίζεται από βίαιη και επιθετική αυταπάρνηση της καθολικής ανατροφής του και από τη συνεχώς επαναλαμβανόμενη επιβεβαίωση, σε διαλέξεις και δοκίμια γεμάτα νεανικό ενθουσιασμό, της καλλιτεχνικής κλίσης του. Επηρεάστηκε από τον Αριστοτέλη, τον Θωμά Ακινάτη και τους μεγάλους ρομαντικούς ποιητές (Σέλεϊ, Βύρωνα και Μπλέικ) και στη συνέχεια από τους συμβολιστές, το επαναστατικό θέατρο του Ίψεν και τη γαλλική πεζογραφία του 19ου αι. Κατά τη διάρκεια της πανεπιστημιακής του ζωής, ο Τ. αφοσιώθηκε με πάθος στη μελέτη των ξένων γλωσσών και ανακάλυψε τον Δάντη, τον Τζορντάνο Μπρούνο και τον Τζαμπατίστα Βίκο, 3 ρωμαλέες πηγές έμπνευσης. Αλλά έμεινε πάντα ένας βαθύτατα Ιρλανδός συγγραφέας. Αφού εγκαταστάθηκε για λίγο διάστημα στο Παρίσι, το 1902, συνδέθηκε με τη Ντόρα Μπάρνακλ (με την οποία νομιμοποίησε τις σχέσεις του για πρακτικούς λόγους το 1931) και το 1904 διάλεξε την εξορία από την Ιρλανδία για vα αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στην πραγματοποίηση του καλλιτεχνικού του πιστεύω. Τα μεγάλα ταξίδια του στην Ευρώπη τον έφεραν στη Ζυρίχη, στην Πόλα, στην Τεργέστη, στη Ρώμη και στο Παρίσι, αλλά διαταράχθηκαν από οικονομικές δυσκολίες, την άτακτη ζωή και τις αναστατώσεις δύο παγκοσμίων πολέμων. Στην Τεργέστη, όπου δίδαξε αγγλικά στη σχολή Μπέρλιτς, συμπλήρωσε το 1905 τους Δουβλινέζους (1914), έγραψε ένα μεγάλο μέρος από το Πορτραίτο του καλλιτέχνη σε νεαρή ηλικία (1916) και άρχισε να σχεδιάζει τον Οδυσσέα (1922), που δημοσιεύτηκε με τη φροντίδα μιας ομάδας φίλων του μεταξύ των οποίων και ο Έζρα Πάουντ. Όλο το έργο του T., σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφικό, φαίνεται στέρεα δεμένο με τις εμπειρίες του από την περίοδο του Δουβλίνου. Οι Δουβλινέζοι μας παρουσιάζουν, μέσα από μερικά ρεαλιστικά σκίτσα, το κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούσε ο νεαρός Τ.· το Πορτραίτο, αντίθετα, είναι μια αυτοπροσωπογραφία του καλλιτέχνη στα χρόνια που ωρίμαζε το ταλέντο του. Εδώ βρίσκουμε τη διατύπωση της ποιητικής του και τη θεωρία των επιφανειών, που αρχικά ανέπτυξε στην πρώτη μορφή του Πορτραίτου, από την οποία σώζεται μόνο το απόσπασμα Ήρωας Στέφανος (1944). Αλλά στη νεώτερη επεξεργασία του μύθου του Οδυσσέα, ο Τ. θα δώσει το εγκυκλοπαιδικό αυτό έργο, καθρέφτη του Δουβλίνου και της Ιρλανδίας και καθρέφτη της Ευρώπης και των χιλιετιών της, που τόσο ωραία χαρακτηρίζει ο Έρικ Άουερμπαχ. Στην επική αφήγηση της ημέρας του Λέοπολντ Μπλουμ στο Δουβλίνο μας βυθίζει μέσα στην πραγματικότητα του σύγχρονου κόσμου και του σύγχρονου ανθρώπου και ανατρέπει όλα τα σχήματα του σύγχρονου μυθιστορήματος με το τελείως προσωπικό ύφος του –που συνοδεύεται με μια ιδιότυπη χρήση της γλώσσας, με φράσεις κομμένες και λέξεις καμωμένες με ρίζες συχνά παρμένες και από άλλες γλώσσες– με μια τεχνική που χρησιμοποιεί πολύ τον εσωτερικό μονόλογο. Έχει γραφεί ότι η επανάσταση του Μαρξ, του Φρόιντ και του Αϊνστάιν βρίσκει τη σύνθεσή της στο ωριμότερο έργο του Τ. και ότι ολόκληρη η σύγχρονη λογοτεχνία επηρεάστηκε βαθύτατα από αυτό. Εγκατεστημένος στο Παρίσι μετά τον A’ Παγκόσμιο πόλεμο, ο Τ. τράβηξε έως τις έσχατες συνέπειες τις γλωσσικές αναζητήσεις του στην εκτεταμένη και κουραστική σύνθεσή του Ξύπνημα του Φίνεγκαν (1939), όπου η έξαλλη νυχτερινή οπτασία του ξεπερνά τα όρια του ανεξερεύνητου κόσμου των ονείρων. Όταν ο B’ Παγκόσμιος πόλεμος τον ανάγκασε να εγκαταλείψει το Παρίσι, ο Τ. σχεδόν τυφλός κατέφυγε στη Ζυρίχη, όπου πέθανε λίγο αργότερα. Είχε εκδώσει και δύο μικρές συλλογές ποιημάτων, τη Μουσική δωματίου (1907) και Ποιήματα της πεντάρας (1927), που συγκεντρώθηκαν αργότερα μαζί με άλλους στίχους του, στους οποίους διακρίνεται η απήχηση του κινήματος των εστέτ του τέλους του πολέμου. Το μοναδικό θεατρικό έργο του Εξορίες (1918) παρουσιάζει έντονη την επίδραση του Ίψεν. Από τον Οδυσσέα προήλθε η θεατρική διασκευή Η νύχτα του Οδυσσέα (1958), που παίχτηκε με επιτυχία στην Αμερική και στην Αγγλία. Χειρόγραφο του συγγραφέα Τζέιμς Τζόις, που θα δημοπραττηθεί από τον οίκο Σόθμπις (φωτ. ΑΠΕ). Ο συγγραφέας Τζέιμς Τζόις, σε φωτογραφία του 1937 (φωτ. ΑΠΕ).